Insulinooporność to w ostatnim czasie istna plaga.
Każdego tygodnia pojawiają się w moim gabinecie osoby ze stwierdzoną insulinoopornością. Mam też styczność z osobami, u których objawy jednoznacznie wskazują na zaburzoną gospodarkę węglowodanową. Nie są jednak do końca zdiagnozowane. Dlatego też, zostają najczęściej pokierowane przeze mnie do diabetologa lub endokrynologa. Nie wszyscy, ale większość osób, które mają stwierdzoną insulinooporność, cierpi na nadwagę lub otyłość. Moim zdaniem, insulinooporność jest swoistego rodzaju sygnałem od organizmu. Ciało krzyczy: "zadbaj o siebie". Tylko ty możesz zdecydować, co z tym sygnałem zrobisz, jak szybko zareagujesz i jak zmienisz swój styl życia.
Insulina ma szereg funkcji. Wykraczają one daleko poza samą regulację poziomu glukozy we krwi. W związku z tym, konsekwencje insulinooporności mogą być bardzo rozległe i wpływać również na inne funkcje organizmu.
Do konsekwencji insulinooporności należą:
- upośledzona tolerancja glukozy,
- cukrzyca typu 2,
- choroby sercowo-naczyniowe,
- zespół metaboliczny,
- zespół policystycznych jajników,
- bezalkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby,
- niektóre nowotwory, np. rak endometrium.
Insulinooporność może być związana również z hiperandrogenizmem, niedoczynnością tarczycy i zespołem Cushinga.
Zobacz także: Jak stosować dietę z niskim indeksem glikemicznym?
Co to jest insulinooporność?
Na początku warto wspomnieć, że insulinooporność to nie choroba.
Jest to stan obniżonej wrażliwości tkanek na działanie insuliny. To hormon wydzielany przez komórki beta-trzustki. Jego funkcja skupia się, przede wszystkim, na regulacji stężenia glukozy we krwi. W wyniku tego, poziomy glukozy i insuliny mogą przyjmować nieprawidłowe wartości. Receptory insulinowe znajdują się na powierzchni prawie wszystkich komórek ustroju. W największej liczbie lokalizuje się jednak na powierzchni adipocytów (komórek tłuszczowych) i hepatocytów (komórek wątroby). Nieliczne obecne są również na powierzchni krwinek czerwonych. To właśnie z nimi łączy się insulina. Dzięki temu też transportuje glukozę z krwi do komórek. W rezultacie, hormon ten obniża stężenie glukozy we krwi.
Przyczyny insulinooporności:
Przyczyny insulinooporności są liczne i niestety, nie do końca poznane.
Możemy je jednak podzielić na dwie grupy.
- Czynniki genetyczne.
- Czynniki środowiskowe. Zaliczamy do nich: nadmierne spożycie kalorii, stres, siedzący tryb życia, używki: papierosy, alkohol, nieregularny tryb życia, niektóre leki oraz wiek. Wszystkie te czynniki prowadzą bezpośrednio do nadwagi lub otyłości.
Mechanizmy insulinooporności.
To niewątpliwe skomplikowana kwestia. Nie wszystkie osoby cierpią na insulinooporność związaną ze stylem życia. Jest to jednak zdecydowanie mniej liczna grupa.
Oporność przedreceptorowa - zespół zmutowanej (zmienionej struktury) insuliny. Wykazano tutaj genetycznie uwarunkowaną nieprawidłową budowę cząsteczki insuliny. W tym zespole stwierdza się prawidłową reakcję na insulinę egzogenną (w postaci zastrzyków). Występuje natomiast insulinooporność w stosunku do endogennej (tej, którą produkują komórki beta-trzustki), zmienionej cząsteczki insuliny.
Oporność receptorowa - następstwo zaburzeń w czynności lub strukturze receptora insulinowego. Dotychczas opisano wiele mutacji genu odpowiedzialnego za budowę receptora insulinowego. Prowadzą one do upośledzonego wiązania insuliny z receptorem, zmniejszenia aktywności kinazy tyrozynowej związanej z podjednostką B receptora, zaburzeń procesu transportu receptora do błony komórkowej lub zakłóconej syntezy cząsteczki receptora insulinowego.
Oporność postreceptorowa - zaburzenia procesów sygnalizujących przyłączenie insuliny do receptora insulinowego oraz zaburzenia struktury i funkcji transporterów glukozy do wnętrza komórki. Jest ona najczęstsza i związana właśnie z nieprawidłowym stylem życia.
View this post on Instagram
Jak i dlaczego powstaje insulinooporność?
Czy warto obwiniać insulinooporność za swoją otyłość?
Najczęściej mamy do czynienia z insulinoopornością postreceptorową, na którą istotny wpływ ma właśnie styl życia.
To na niej się skupię i to ją opiszę poniżej bardziej szczegółowo.
Postreceptorowa oporność na insulinę
Ten typ insulinooporności wynika z nadmiernie rozwiniętej tkanki tłuszczowej (głównie tej zlokalizowanej w brzuchu), która w połączeniu z nadmiernym spożywaniem kalorii powoduje wiele zaburzeń metabolicznych. Tkanka tłuszczowa to nie tylko magazyn energii, ale i bardzo potrzebny organ wydzielający hormony, adipokiny i metabolity.
Do nadmiernego odkładania tkanki tłuszczowej dochodzi wokół mięśni lub w wątrobie, ponieważ pojemność przechowywania komórek tłuszczowych zostaje przekroczona. W związku z tym, następuje uwolnienie dużych ilości wolnych kwasów tłuszczowych, które są wydzielane właśnie przez nadmierną ilość tkanki tłuszczowej. W ten sposób dochodzi do nasilenia stresu oksydacyjnego oraz stanu zapalnego. Zostaje także zahamowane przedostawanie się glukozy do komórek organizmu. Gdyby insulinooporność nie „zahamowała” transportu glukozy do komórki, to nadmiernie nasilony stres mógłby uszkodzić komórkę od wewnątrz.
Po „zahamowaniu” transportu glukozy do komórek we krwi krąży jej za dużo. Trzustka chce wesprzeć równowagę organizmu i wydziela więcej insuliny, aby wepchnąć glukozę do komórek. Taki stan (podwyższone stężenie insuliny i podwyższone, lecz w granicach normy, stężenie glukozy) może utrzymywać się długofalowo.
Prościej mówiąc, polega to na spadku wrażliwości na insulinę w tkankach obwodowych i wzroście wątrobowej produkcji glukozy. W rezultacie, następuje zużycie rezerw insulinowych trzustki oraz upośledzenie wydzielania insuliny.
Kolejnym mechanizmem, mającym związek z nadmiarem tkanki tłuszczowej w organizmie, jest zmniejszenie uwalniania adiponektyny. Wpływa to na zwiększone wydzielanie do krwi insuliny. Adiponektyna hamuje bowiem produkcję glukozy w wątrobie, pobudza utlenianie kwasów tłuszczowych w mięśniach, a także zmniejsza reakcję zapalną w wielu tkankach.
Tak naprawdę insulinooporność i nadmierna masa ciała mogą rozwijać się równolegle. Bez wątpienia tworzy to efekt błędnego koła.
Tak jak już wspomniałam, w większości przypadków to nadmierna ilość tkanki tłuszczowej przekłada się na pogorszenie wrażliwości insulinowej. Znane są jednak także przypadki osób szczupłych, które zmagają się z problemem insulinooporności. Mogą, ale nie muszą, to być osoby o prawidłowej masie ciała, a jednocześnie o nadmiernej tkance tłuszczowej.
Objawy insulinooporności:
- nadmierna senność po posiłku (szczególnie węglowodanowym)
- przyrost masy ciała (szczególnie w obrębie brzucha)
- obniżenie nastoju, rozdrażnienie, stany przypominające depresję
- „mgła” umysłowa - problemy z pamięcią i koncentracją
- bóle głowy i tzw. „ciężka głowa”
- bóle stawów
- zmiany na skórze o typie acanthosis nigricans (rogowacenia ciemnego)
- ogólne ciągłe zmęczenie
- częste uczucie głodu w około 2-3 godziny po posiłku
- potrzeba jedzenia słodyczy lub tzw. wilczy apetyt
- problemy ze zrzuceniem zbędnych kilogramów
Diagnostyka
Ta część zawsze powinna być przeprowadzona przez lekarza. Dietetyk nie jest diagnostą i nie może zdiagnozować insulinooporności. Jednak wyniki badań krwi mogą być pomocne przy układaniu diety. Warto więc mieć je na pierwszej wizycie u dietetyka. Bardzo pomocne jest już oznaczenie glukozy i insuliny na czczo. Nie wystarczy to jednak u niektórych osób - muszą mieć dodatkowo wykonany test tolerancji glukozy OGTT. Poniżej przedstawiam metody, które pomagają w diagnostyce insulinooporności. Większość przedstawiam jako ciekawostka. Te pogrubione są wykorzystywane rutynowo u pacjentów z insulinoopornością lub podczas diagnostyki insulinooporności.
Metody bezpośrednie:
- Metoda klamry metabolicznej
- Test tolerancji insuliny
- Test supresji insuliny endogennej
Metody pośrednie:
- współczynnik insulinemia/glikemia - iloraz stężenia insuliny (wyrażonego w mIU/l) do stężenia glukozy we krwi (wyrażony w mg/dl), wyższy niż 0,3 przemawia za insulinoopornością.
- wskaźnik HOMA-IR - na podstawie stężeń glukozy i insuliny w surowicy krwi oblicza się współczynnik insulinooporności według następującego wzoru:
HOMA-IR (mmol/L x µU/ml) = stężenie glukozy na czczo (mmol/L) x stężenie insuliny na czczo (µU/ml)/22,5). Wartość tego współczynnika w warunkach fizjologicznych wynosi 1,0. Wyższe wartości przemawiają za insulinoopornocią - Wkaźnik QUICKI
- Wskaźnik Matsudy
- Podwójny test dożylnego obciążenia glukozą
- Metoda Bergmana
- Test tolerancji glukozy OGTT - bardzo ważny test, podczas którego wykonuje się tzw. krzywą glukozową i insulinową.
Test tolerancji glukozy (OGTT) - jak to wygląda?
- Pobranie próbki krwi wyjściowej na czczo. Oznaczone zostaje stężenie glukozy w osoczu krwi po, co najmniej, 3 dniach "normalnej" diety (bez ograniczenia węglowodanów)
- Schemat:
- dorośli 75 g bezwodnej glukozy
- dzieci 1,75 g na kilogram masy ciała
Glukozę rozpuszcza się w 250-300 ml wody. Należy ją wypić w czasie nie dłuższym niż 5-10 minut. Po obciążeniu, w trakcie badania (czyli 2 godziny) badany powinien zostać w spoczynku, w pozycji siedzącej. Po 120 minutach pobierana jest druga próbka krwi w celu ponownej oceny poziomu glukozy w osoczu krwi. Do czasu jej pobrania osoba badana nie może spożywać żadnych pokarmów, wykonywać wysiłku fizycznego i palić papierosów.
Stężenie glukozy po 120 minutach
- poniżej 140 mg/dl --> poziom prawidłowy (osoby zdrowe)
- 140-199 mg/dl --> nieprawidłowa tolerancja glukozy
- powyżej 200 mg/dl --> cukrzyca
View this post on Instagram
Czy insulinooporność można wyleczyć?
Istnieje kilka przyczyn pojawiania się insulinooporności. Czasem jej podłoże jest zdeterminowane genetycznie. Większość przypadków insulinooporności pojawia się natomiast pod wpływem tzw. niehigienicznego trybu życia. Zazwyczaj trzeba wprowadzić farmakoterapię, np. w postaci metforminy. Jednakże, insulinooporność wynikającą ze stylu życia bardzo często można cofnąć za pomocą TRWAŁEJ zmiany nawyków żywieniowych i włączenia odpowiednio dużej ilości ruchu w ciągu dnia.
Jakie są zasady diety przy insulinooporności przeczytasz TUTAJ.
Poniżen znajdziesz jadłospisy z niskim indeksem glikemicznym przeznaczone dla osób z insulinoopornością.
Chcesz być na bieżąco z nowinkami dotyczącymi żywienia potwierdzonymi naukowo, ale napisanymi w przystępny sposób?
Jeżeli TAK, to zapraszam Cię do zapisania się na mój Newsletter. Co piątek z rana przesyłam w ramach cyklu "Zdrowo na weekend" wskazówki, tipy, porady dietetyczne oraz przepisy - wszystko oparte na badaniach naukowych, które możesz wdrożyć od zaraz w życie, by zdrowiej się odżywiać.
- Po wpisaniu swojego adresu e-mail w formularzu poniżej na Twoją skrzynkę prześlę NAWYKOWNIK.
- 2 litry wody i 10 tysięcy kroków dziennie to nie lada wyzwanie? NAWYKOWNIK CI W TYM POMOŻE!
